Artikel uit ‘De Tijd’ van 5 augustus. De VRT en corona: mag het iets meer zijn?
De openbare omroep moet niet alleen betrouwbare informatie brengen, maar ook kritisch staan tegenover de genomen maatregelen.
Het coronavirus en de maatregelen die het moeten bedwingen domineren al maanden het nieuws. Moeten we het dan ook niet eens hebben over dat laatste: het nieuws? Is het niet stilaan tijd om de balans op te maken van de manier waarop de Vlaamse media hebben bericht over deze ongeziene gezondheidscrisis? ‘De media’ is uiteraard een begrip dat vele ladingen dekt, Maar laat ons beginnen met de openbare omroep, de VRT. Waarvoor zeker in tijden van crisis een uitermate belangrijke rol is weggelegd.
Wat is de rol van een openbare omroep in tijden van crisis? Die rol is dubbel, stelt de Raad van Europa, een internationale organisatie die waakt over mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa.
De openbare omroep moet het publiek informeren over de pandemie en over de maatregelen die de overheid neemt. Die informatie moet accuraat en betrouwbaar zijn. De openbare omroep moet een lichtbaken zijn in de vloedgolf van ware en onware informatie die de burger overspoelt en soms naar adem doet happen. Zeker in een gezondheidscrisis als deze, is de toegang tot waarheidsgetrouwe informatie primordiaal. Niet alleen omdat de burger op die informatie simpelweg recht heeft, maar ook omdat een goede kennis van de maatregelen kan bijdragen tot de naleving ervan, en dus tot de bestrijding van het virus. Die eerste rol heeft de VRT – voor zover ik dat kan beoordelen – goed vervuld.De publieke omroep moet het antwoord dat onze politici geven op de pandemie kritisch tegen het licht houden.
Deel op Twitter
Kritiek
Daarnaast moet de openbare omroep de overheid aan kritiek blootstellen, omdat de pers en zeker de publieke omroep de waakhond is van onze democratie. De publieke omroep moet het antwoord dat onze politici geven op de pandemie kritisch tegen het licht houden. Net als bij andere grote maatschappelijke uitdagingen waarin belangrijke waarden met elkaar in conflict komen – gezondheid, economie, grondrechten – dient ze de verschillende perspectieven te belichten. Dat betekent dat journalisten politici moeten vragen of hun maatregelen ver genoeg gaan om het virus te bestrijden. Maar ook of de maatregelen niet te ver gaan en of er genoeg rekening wordt gehouden met andere fundamentele rechten en belangen, zoals psychisch welzijn, privacy, economie, onderwijs en het vrij verkeer van personen in de Europese Unie. Zijn de maatregelen voldoende gemotiveerd? Heeft de juiste instantie ze genomen?
Daar knelt het schoentje. De media zijn er samen met de medische experts in geslaagd de overheid bij de les te houden en tot waakzaamheid aan te zetten. Maar voor het tweede soort vragen was tot nu veel minder aandacht in de VRT-verslaggeving. Terwijl ze cruciaal zijn voor de burger om de legitimiteit van de maatregelen en de politici die ze nemen te beoordelen.Over burgerprotesten tegen de maatregelen in binnen- en buitenland wordt bericht alsof het over een bende idioten gaat.
Deel op Twitter
Dat leidt soms tot merkwaardige interviews. De voorzitter van de Gegevensbeschermingsautoriteit (de vroegere Privacycommissie) wordt het vuur aan de schenen gelegd bij Radio 1. Waarom vindt hij privacy zo belangrijk en hoever wil hij dat drijven? De burgemeester van Antwerpen moet in ‘Terzake’ verantwoorden waarom hij niet nog strenger optreedt, terwijl er in zijn provincie maatregelen zijn getroffen die we niet hebben gezien sinds de Tweede Wereldoorlog. Celeval, de expertengroep die beslist over de kleurcodes van andere landen, krijgt amper kritische vragen over de ontransparante en willekeurige criteria die ze hanteert, terwijl die codes een zware impact hebben op Belgen die terugkeren uit het buitenland. Over burgerprotesten tegen de maatregelen in binnen- en buitenland wordt bericht alsof het over een bende idioten gaat die alleen de volksgezondheid in gevaar brengen. Zo kan ik nog even doorgaan.
Tegenstemmen
Een gerelateerd probleem is dat belangrijke tegenstemmen in het publieke debat weinig of niet aan bod komen in ‘Het journaal’ of in de duidingsprogramma’s van de VRT. Voor virologen en biostatistici wordt dagelijks de rode loper uitgerold – ze mogen op de VRT zelfs hun mening geven over voetbal of muziek. Veel minder zien we experten uit andere relevante disciplines op het scherm, zoals economen, juristen, psychologen… een sporadische uitzondering niet te na gesproken.Belangrijke tegenstemmen in het publieke debat komen weinig of niet aan bod in ‘Het journaal’ of in de duidingsprogramma’s van de VRT.
Deel op Twitter
De VRT krijgt veel subsidies, maar dat rechtvaardigt geen kritiekloze houding. Integendeel, overheidssteun aan openbare omroepen is in de Europese Unie maar verantwoord omdat – en in de mate dat – die omroepen voldoen aan ‘de democratische, sociale en culturele behoeften van elke samenleving’ en erover waken dat ‘pluralisme in de media’ wordt behouden. Dat betekent dat de VRT zeker geen staatstelevisie mag zijn die een pensée unique uitdraagt, maar de democratie en een pluralistische opinievorming in stand moet houden.
Het klopt dat het geen gemakkelijke opdracht is voor de VRT om beide rollen – informeren en bekritiseren – in deze gezondheidscrisis met elkaar te verzoenen. Dat is een moeilijke evenwichtsoefening. Toch is het belangrijk dat de juiste balans wordt gevonden. Anders dreigt ook hier het Amerikaanse fenomeen van alternatieve media waarin meningen verschijnen die in de ‘leugenpers’ niet worden toegelaten steeds meer voet aan de grond te krijgen.
Elke Cloots is docent mediarecht aan de Universiteit Antwerpen en advocate.