Framing, fake news en spinning: is de overheid de grootste leugenaar? (door Johan Sanctorum)
Geplaatst op 1 oktober 2022 door Johan Sanctorum
Na de razzia van de Special Forces bij juwelier, wapenliefhebber en libertariër Yannick Verdyck, die er het leven bij liet, haastte minister Annelies Verlinden zich om de politiemensen te bedanken‘voor hun professionaliteit en alle inspanningen voor het terugdrijven van zware criminaliteit’. Al zijn die tweets vermoedelijk bedenksels van haar social media-adviseurs, het is er niet minder Poetin-achtig om: een verantwoordelijk minister die een lezing van de feiten geeft, puur gericht op perceptie, en die de reële context wegmoffelt of de zaken zelfs omdraait. Want in hoeverre hier sprake is van ‘zware criminaliteit’ is niet aan de minister om uit te maken, en Verdyck werd afgeschoten door een Franstalig Rambogezelschap dat mogelijks compleet zijn boekje te buiten ging. Maar goed, het komt erop aan om als eerste te communiceren, zegt een gulden regel uit de communicatiestrategie…
Alternative truths
Noël Slangen: ex-spindoctor van Verhofstadt en trendsetter inzake het verkopen van gebakken lucht
Dat brengt ons op het begrip dat we vandaag veelvuldig gebruiken als het gaat om het beïnvloeden van de publieke opinie: framing. Letterlijk: een individu, een groep, een situatie, een tekst ‘kaderen’ en van een bepaald narratief voorzien dat de maker ervan goed uitkomt. In de politiek is het schering en inslag: je moet een boodschap kunnen ‘verkopen’, het is de timing en de verpakking die telt. Dit is het terrein van de communicatiestrategen en spin-doctors, de Slangens van deze wereld, die in de coulissen de speeches schrijven en de politici leren liegen. Want dat is het natuurlijk.
Kennis en culturele background zijn compleet ondergeschikt geworden aan de vaardigheid om te communiceren, jezelf en je entourage ‘in de markt’ te zetten.
Hoewel, liegen, dat veronderstelt dat er een waarheid zou zijn, en dat is echt niet meer van deze tijd. Ergens, onderweg, zijn we als kind en puber die waarheid namelijk kwijt gespeeld. Ze is verzand in een kluwen van persoonlijke belangen, intriges, geschipper, compromissen, waardoor het gewoon niet meer mogelijk is, of alleszins onhandig, om ‘in de waarheid te leven’. Alles is een leugentje om bestwil, het wordt ons vroegtijdig aangeleerd, ondanks alle praatjes over ‘jezelf zijn’.
Deze attitude is tot diep in de politieke en zelfs wetenschappelijke cenakels doorgedrongen. Rik Torfs merkte bij zijn afscheid aan de KUL op dat hij doorheen de jaren vervreemd is van het academische leven, omdat alles alleen nog over communicatie gaat. Kennis en culturele background zijn compleet ondergeschikt geworden aan de vaardigheid om te communiceren, jezelf en je entourage in de markt te zetten. Zelfs een knappe kop, die deze vaardigheid niet beheerst, zal onder de voet gelopen worden door sluwere collega’s.
Politiek correct
DS-hoofdredacteur Peter Vandermeersch, ‘marketeer van het jaar’ in 2007
Cynisch genoeg zullen de media en nieuwsplatformen ons niet helpen in de hachelijke zoektocht naar zoiets als de waarheid: ze doen zelf volop aan framing. Ook het perslandschap wordt in toenemende mate bevolkt door mensen die iets met communicatie en marketing hebben, t.t.z. met de vraag hoe je een boodschap op de juiste manier verpakt krijgt. Kranten en weekbladen, ook de ‘deftige’, zijn vandaag reclamegazetten met de juiste vulling, redactionele pulp die zorgvuldig op zijn ideologische correctheid is gecheckt.
Bladen als De Standaard munten uit in die framing, het is een vaste methode van de mainstream journalistiek geworden: feiten worden gekaderd en verpakt in een ‘verhaal’ dat overeenstemt met de modieus-progressistische lijn die de krant wil handhaven, teneinde adverteerders aan te trekken. Het wokisme is de nieuwste trend daarin. Parallel wil men een lezerspubliek aanspreken én kneden tot een cliënteel dat zich conformeert aan de mainstream visie, gericht op het depolariseren en het omzwachtelen van de realiteit.
Kranten en weekbladen, ook de ‘deftige’, zijn vandaag reclamegazetten met de juiste vulling, redactionele pulp die zorgvuldig op zijn ideologische correctheid is gecheckt.
We kennen de clichés: ‘jongeren’ die in recreatieparken ‘overlast’ veroorzaken, terwijl het Brusselse Marokkanen zijn die het publiek terroriseren en redders te lijf gaan; de neiging om burgerjournalistiek en alternatieve media weg te zetten als onbetrouwbare ‘bagger’ die in de sociale media wordt geventileerd, terwijl deze alternatieve media net de framing ontmaskeren en aanklagen; of al wie zich niet neerlegde bij de vaccin- en quarantainestrategie van de overheid, als extreemrechtse complotdenker uitrangeren, en zich daarmee in feite tot spreekbuis van de overheid herleiden.
Iets met filters
In zo’n landschap is de vrije meningsuiting grotendeels theorie: ook in een zogenaamd democratisch land als België bestaat er een regimepers. Voor lieden die zich profileren als niet-mainstream denkend en systeemkritisch, is het dan uitkijken geblazen bij elk perscontact. In het nabije verleden werd ik geïnterviewd door een journalist van Het Nieuwsblad, die beweerde het over mijn boek te willen hebben, maar in feite alleen maar viste naar ‘foute’ uitspraken die hij kon koppen. Ik kon er nog mee lachen.
Toen ik aandrong om de foto eens te zien die hij bij het interview ging plaatsen, bleek ik getransformeerd in een vervaarlijk uitziende orang-oetan, donkerbruin en met holle oogkassen. Ik ben niet echt ijdel, maar toch, mijn huisgenoten zetten het op een lopen bij het zien van de foto. Oeps, sorry ja, mijnheer Sanctorum, beetje creatief met filters geweest. En de mensen mogen wel weten wat voor een goor type u bent.
In hun ijver om binnen hun milieu en de redactie te scoren, willen journalisten graag wel eens iemand aanpakken die niet in het linkse politiek correcte straatje thuishoort.
Het doet denken aan de manier hoe Knack de originele foto van Giorgia Meloni, die de Italiaanse verkiezingen won, wat ‘bewerkte’ tot de tronie van een hatelijke verzuurde bitch. Liegt dit beeld? Ja, want dat is Meloni helemaal niet, maar het toont wel een waarheid over de bewerker van de foto zelf, de Knackredactie. Die nadien uiteraard het opzet ontkende en er een technische draai aan gaf. Leugens gevolgd door nieuwe leugens.
Cui bono?
Dit soort pogingen tot beschadiging, beeldmatig en tekstueel, is de reden waarom je beter geen interview geeft dan een waarin je vreest ‘erin geluisd’ te worden. In hun ijver om binnen hun milieu en de redactie te scoren, willen journalisten graag wel eens iemand aanpakken die niet in het linkse politiek correcte straatje thuishoort. Ook de TV-studio’s, speciaal die van de openbare omroep, ademen dat vijandig sfeertje uit jegens persona non grata. Iemand als Tom Van Grieken is daarin bijzonder getraind om elke poging tot framing vanwege de interviewer te counteren, in tegenstelling tot zijn partijgenoot Dries Van Langenhove die al een paar onhandige media-optredens achter de rug heeft. Het blijft glad ijs.
Kritisch lezen, bronnen nagaan, de boodschapper ontmaskeren, zijn een blijvende bezigheid voor al wie niet in de waan van de dag wil meegaan.
De conclusie voor de lezer en kijker is, dat we meer dan ooit de kritische rede moeten hanteren. Durf te twijfelen. De argwaan van de burger jegens de politiek én de media is volkomen terecht. Informatie is desinformatie. Bij elke krant of weekblad of TV-nieuws hoort een slimme handleiding in begrijpend lezen, om alle sofismen, verdraaiingen en hele en halve leugens van het medium en de betrokken journalist te detecteren.
De nieuwsconsument moet zichzelf opvoeden tot alternatieve communicatiewetenschapper die zich met een gezonde scepsis steeds afvraagt: cui bono? Wie heeft baat bij deze boodschap? In de meeste gevallen moet men niet ver gaan zoeken. De waarheid is haar maagdelijkheid verloren, maar laten we haar niet dumpen in het relativistisch bordeel waar ‘iedereen zijn waarheid’ heeft. Leugens zijn wel degelijk vaststelbaar. Wees je eigen factchecker en deel je bevindingen. Kritisch lezen, bronnen nagaan, de boodschapper ontmaskeren, zijn een blijvende bezigheid voor al wie niet in de waan van de dag wil meegaan.