Nu de taliban het opnieuw voor het zeggen hebben in Afghanistan en de Amerikanen de regio in allerijl verlaten, ziet professor Internationale Politiek Jonathan Holslag (VUB) de internationale machtsverhoudingen verder verschuiven. Wég van Europa, naar ideologieën die vijandig staan tegenover onze westerse waarden en vrijheden. “Europa zal de komende twintig jaar de rekening gepresenteerd krijgen”, klinkt het. “En dat hebben we voor een groot deel zelf in de hand gewerkt.”

De taliban hebben Kaboel ingenomen en de Amerikanen trekken er in zeven haasten weg. Heeft de Amerikaanse president Joe Biden met de terugtrekking van zijn troepen “de blunder van de eeuw” begaan?

Jonathan Holslag: “Neen. De terugtrekking was al ingezet onder zijn voorgangers Barack Obama en Donald Trump. De enige misrekening van Biden en de Amerikanen is de snelheid waarmee de taliban de Afghaanse hoofdstad hebben ingenomen.”

“Wat er nu gebeurt in Afghanistan is het resultaat van 20 jaar overmoed, met een strategie die van het begin langs alle kanten rammelde. Dat is heel hard voor alle militairen die daar actief zijn geweest en het beste van zichzelf hebben gegeven. Het is als hardwerkende topsporters die een match proberen winnen, maar daar niet in slagen doordat ze onder leiding staan van een slechte coach met een slecht wedstrijdplan. Een onbegonnen strijd.”

Hoe ziet de toekomst van Afghanistan eruit, nu de taliban de controle hebben overgenomen?

“De situatie is misleidend. Op korte termijn zullen we een zekere stabilisering krijgen en zal de chaos wat gaan liggen. De eerste maanden zullen we niet meteen beelden zien van de taliban die stokslagen uitdelen of handen afhakken. Maar ik durf voorspellen dat binnen dit en twee à drie jaar Afghanistan opnieuw op de voorgrond komt als volledig gefaalde staat. Kaboel veroveren is één ding, Kaboel behouden is een andere. En ik weet niet of de taliban daar klaar voor zijn.”

“Ze staan voor de uitdaging om Afghanistan economisch op te bouwen. De afgelopen decennia verdienden de taliban anderhalf miljard dollar via opium- en mensenhandel. Maar om het volledige land te runnen, hebben ze minstens 6 miljard dollar (5,1 miljard euro, red.) per jaar nodig. Daarvoor hebben ze buitenlandse hulp nodig, maar die zal er niet komen. Bovendien is het sowieso één van de armste landen ter wereld. Daarbovenop komen twee factoren: de enorme bevolkingsgroei – de Afghaanse bevolking groeit aan 900.000 tot 1 miljoen mensen per jaar – en de klimaatopwarming. Driekwart van de bevolking is afhankelijk van de landbouw, maar door meer overstromingen en droogte dreigt die in het gedrang te komen.”

“Op iets langere termijn ga je volgens mij naar Afrikaanse toestanden. Economische rampspoed, het gezag van de taliban dat daardoor ondermijnd wordt, waardoor je conflicten binnen de taliban krijgt en er weer heel veel geweld en veel instabiliteit komt.” Talibanstrijders trekken een checkpoint op voor aan het ministerie van Binnenlandse Zaken in de Afghaanse stad Kaboel. © AFP

Wat betekent de machtsovername van de taliban voor de verhoudingen in de regio? Wat doen landen als China en Rusland nu de Amerikanen wegtrekken?

“Door het vertrek van de Amerikanen ontstaat er een machtsvacuüm in de achtertuin van China, Rusland en India. Dat zijn landen die traditioneel met heel veel belangstelling naar Afghanistan kijken. Toch bestaat er vooral bij China en Rusland veel terughoudendheid. Er zijn economische belangen – Afghanistan bezit gas- en olievoorraden en er zit ijzererts en silicium in de grond – maar die moeten niet overschat worden. Voor China en Rusland is het vooral belangrijk dat Afghanistan niet opnieuw een vrijhaven voor terroristen wordt. Beide landen hebben al informele garanties gekregen van de taliban dat er vanuit Afghanistan geen terreuracties komen.

Twintig jaar geleden kon het Westen zich nog veroorlo­ven om met het vingertje te wijzen naar landen die de mensenrech­ten niet serieus namen. Maar ik vrees dat de tijd waarin we voorrang gaven aan mensenrech­ten in de internatio­na­le politiek echt gedaan is.

“Als er een land is dat wel snel zal moeten schakelen, is het eerder India, waarvoor dit scenario een strategische nachtmerrie is. De traditionele vijand van India is Pakistan, dat sterke banden heeft met de taliban, die ook al harde taal hebben gesproken tegenover India. Het is best mogelijk dat er snel meer incidenten tussen Pakistan en India komen. En dan ga je naar een heel netelige situatie, met een hindoegerichte president die zal moeten reageren.”

U spreekt van afspraken tussen de taliban enerzijds, en Rusland en China anderzijds. Vorige maand ging één van de talibanleiders al op de koffie bij de Chinese minister van Buitenlandse Zaken. De twee gingen ook trots op de foto. Wij kunnen ons moeilijk inbeelden dat onze Sophie Wilmès (MR) handjes schudt met de vertegenwoordiger van een regime dat voor de radicaalislamitische sharia staat en vrouwen stenigt.

“In het westen zijn we in de publieke opinie heel kritisch voor de radicale islam en de sharia. Maar je ziet op het wereldtoneel een soort pragmatisme waarbij landen hun eigen veiligheid en belangen boven universele waarden, mensenrechten en ideologie plaatsen. Ook de Verenigde Staten doen dat trouwens. Ze hebben tot op hoog niveau onderhandeld met de taliban en werken al jarenlang samen met conservatief-islamitische regimes als Saoedi-Arabië. Ook China schrikt er niet voor terug om banden aan te knopen met islam-conservatieve regimes zoals Pakistan.”

Mullah Abdul Ghani Baradar, medeoprichter van de taliban, was vorige maand in Tianjin voor gesprekken met de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi. © AP

Welke gevolgen heeft dat voor de internationale machtsverhoudingen en het Westen?

“Twintig jaar geleden kon het Westen zich nog veroorloven om met het vingertje te wijzen naar landen die de mensenrechten niet serieus namen. Maar ik vrees dat de tijd waarin we voorrang gaven aan mensenrechten in de internationale politiek echt gedaan is. We gaan een lange periode van realpolitik tegemoet, waarin het louter draait om macht en belangen. Dat is natuurlijk heel hard en cynisch, maar laten we wel wezen: dat hebben we voor een groot deel zelf in de hand gewerkt vanuit het Westen. Wij hebben decennialang veel van die dictatoriale en islamitisch-conservatieve regimes rijk gemaakt door onze manier van leven. En we doen dat vandaag nog. Kijk alleen al naar onze energiepolitiek.”

Als we regimes als dat van de Turkse president Erdogan geld toestoppen om onze problemen op te lossen, is dat bijzonder kortzich­tig. Ik vrees dat we daar de komende decennia alleen nog maar méér de rekening van gepresen­teerd zullen krijgen.

“We staan daar weinig bij stil, maar de voorbije dertig jaar hebben we vanuit het westen onze ideologische rivalen alleen maar rijker en sterker gemaakt. We zijn afhankelijk geworden op vlak van energiebevoorrading, maar ook voor het weghouden van vluchtelingen. Als we regimes als dat van de Turkse president Erdogan geld toestoppen om onze problemen op te lossen, is dat bijzonder kortzichtig. Ik vrees dat we daar de komende decennia alleen nog maar méér de rekening van gepresenteerd zullen krijgen.”

In welke vorm komt die rekening?

“Onze westerse vrijheden zullen nog meer onder druk komen te staan vanuit andere ideologieën. Dat gaat verder dan Afghanistan. Je krijgt een pushback tegenover onze waarden vanuit autoritaire regimes die zich op onze kap verrijken. Denk aan Rusland door de energiebevoorrading, China door alle spullen die we er kopen, en vanuit allerlei conservatief-islamitische landen uit het Midden-Oosten, die nu al uitkijken naar de sluiting van onze kerncentrales waardoor we straks nog meer van hun aardgas zullen kopen.”

“Die regimes duwen op alle mogelijke manieren. Ze financieren religieuze diplomatie en heel conservatieve, islamitische bewegingen in en rondom Europa. Ze gebruiken vluchtelingen en migratie als wapen, in de vorm van instabiliteit en terreur. Ook de taliban dreigen daarmee. Dat is een hele cynische vorm van machtspolitiek, maar wij zijn daar als Europeanen zeer slecht tegen opgewassen. Nu al zie je vluchtelingenstromen op gang komen vanuit Afghanistan, die via Iran en Turkije onze kant uitkomen. Ook veel van de vluchtelingen die nu naar Qatar zijn gebracht, zullen daar niet willen blijven en naar ons proberen te komen.”

Zijn we als Europa in staat om daar een antwoord op te bieden?

“Het wordt heel moeilijk. De Amerikanen kunnen zich nog enigszins wegstoppen achter hun twee oceanen, maar dat kunnen wij in Europa niet. De Verenigde Staten trekken zich nu snel terug om vanuit de Stille Oceaan druk te kunnen zetten op China, maar wij zullen ons moeten herpakken. Al weet Europa op dit moment niet goed wat te doen.”

“Volgens mij moeten we proberen om ten minste onze invloed in de nabije omgeving te behouden. Anders ga je Afghanistan in het klein in onze achtertuin krijgen. Waar Europa zich terugtrekt uit het Midden-Oosten en Afrika, zal dat machtsvacuüm opgevuld worden door spelers en ideologieën waar we niet vrolijk van worden. Dat zie je nu al in Syrië, Libië en Libanon.”

Gaat daar een concrete dreiging mee gepaard?

“Op korte termijn zal dat meevallen. De grootste broeihaarden van terreur voor Europa zitten niet in Afghanistan, maar wel dichterbij. Zoals in de Sahel en in de Europese samenleving zelf. Terrorisme heeft minder dan vroeger een land nodig als schuilplaats. Heel veel van die ideeën en netwerken gaan nu digitaal, net als de financiering.”